Ζ Ε Ϊ Μ Π Ε Κ Ι Α
Τα Ζεϊμπέκια
θα λέγαμε ότι είναι μια αποκριάτικη παράσταση με θέμα την απαγωγή της νύφης (αρχιχανούμισας),
που είναι η γυναίκα του καπετάνιου. Είναι μια διακωμώδηση ενός Τούρκικου εθίμου
που έφεραν φυγάδες Έλληνες από την Μικρά Ασία το 1821 και πάνω στην εκτόνωσή
τους με αυτό τον τρόπο σατιρίζουν τους Τούρκους.
Το αποκριάτικο αυτό έθιμο γινόταν
την τελευταία Κυριακή των αποκριών και κυριαρχούσε στην Άνω Σύρο και Ερμούπολη.
Θα αναφερθώ με
περισσότερες λεπτομέρειες για τα Ζεϊμπέκια της Άνω Σύρου όπου εδώ είχα πάρει
συνεντεύξεις με άτομα που είχαν ζήσει τα Ζεϊμπέκια όπως ο Χαλαβαζής Αντώνης (Κάπος), ο Μακρυωνίτης Πέτρος (Μανούσος),
ο Σίρκοβιτς Μαρίνος, ο Λεωνίδας Γάδ και πολλοί άλλοι απανωσυριανοί αλλά και
απανωσυριανές όπως τα θυμόντουσαν.
Το αποκριάτικο αυτό έθιμο γινόταν
και εδώ την τελευταία Κυριακή των αποκριών.
Τα Ζεϊμπέκια
ήταν μια ομάδα 30 – 40 ατόμων που αποτελούνταν από:
Τον πρώτο καπετάνιο
Τον δεύτερο καπετάνιο
Τον τρίτο καπετάνιο, που το
αποκαλούσαν και μουσταφά
Την αρχιχανούμισα (γυναίκα του
πρώτου καπετάνιου που ήταν ανδρας ντυμένος νύφη).
Ένα με δύο Αραπάδες, που ήταν οι
υπηρέτες του Καπετάνιου
Τα Ζεϊμπέκια.
Κάθε χρόνο, δυο
μήνες πριν τις αποκριές, δήλωναν ποιοι θέλουν να πάρουν μέρος στα Ζεϊμπέκια. Όλοι
τους συμμετείχαν με κάποιο χρηματικό ποσό για να καλύψουν τα έξοδα των στολών, της
ενοικίασης μιας κάμαρας και της Λατέρνας αν δεν είχαν δυνατότητα να έχουν
ορχήστρα.
Η κάμαρα ήταν
ένα χώρος, ένα δωμάτιο μεγάλο όπου εκεί κατασκεύαζαν τις στολές και μάθαιναν να
χορεύουν χασάπικο, χασαποσέρβικο και Ζεϊμπέκικο. Χορό τους μάθαινε ο καλύτερος χορευτής όπου και αυτός ήταν και ο Καπετάνιος
των Ζεϊμπεκιών όπου όλοι είχαν σεβασμό και υπακοή.
Οι καθημερινές
πρόβες στην καμάρα γίνονταν με την συνοδεία Ταμπούρλου ή Τραμπούκας. Η Τραμπούκα
έμοιαζε με το τουμπελέκι αλλά ήταν πήλινο και για την κατασκευή του χρησιμοποιούσαν
δέρμα από σκύλο.
Η Στολή των
Ζεϊμπεκιών αποτελούνταν από:
Ένα σαλβάρι (περισκελίδα), ένα
είδος νησιώτικης βράκας με παρδαλά χρώματα, άσπρο πουκάμισο με φαρδιά μανίκια,
μια μεταξωτή στηθιά γεμάτη κοσμήματα αλυσίδες αργυρές ή χρυσές , Αηγιωργάτα ή Αη
Κωνσταντινάτα, ένα κοτογούνι (γιλέκο) με μανίκια ριγμένα πίσω
στην πλάτη, Κιουζουλούκια ή τουζλούκια (περικνημίδες) που ήταν γεμάτα
κουδουνάκια για να κάνουν θόρυβο όταν χορεύουν, Ζωνάρι χρωματιστό, μεταξωτό μαντίλι
στο λαιμό, πολλά μεταξωτά μαντίλια διαφόρων χρωμάτων στο στήθος στην μέση στο
πίσω μέρος του γιλέκου και στις λαβές των όπλων και των μαχαιριών. Στο κεφάλι
φορούσαν ένα καλπάκι κόκκινο γεμάτο πούλιες, χάντρες και στο μπροστινό μέρος ένα
σταυρό με πούλιες.
Η νύφη φορούσε
λευκό νυφικό φόρεμα. Στο στήθος έφερε πολλά φλουριά, στο κεφάλι στέφανο με άνθη
στο μέτωπο μια σειρά από φλουριά, τα χέρια γεμάτα βραχιόλια και στο ένα χέρι
κρατούσε ανθοδέσμη.
Ο Αράπης
φορούσε ένα άσπρο χιτώνα και στα αυτιά του είχε κρίκους μεταλλικούς.
Από το πρωϊ
της Κυριακής τα Ζεϊμπέκια άρχισαν να ξεχύνονται στα στενά της Άνω Σύρου με
τραγούδια και χορούς.
Προς το
βραδάκι τα Ζεϊμπέκια φθάνοντας σε κεντρικό ημείο της Άνω Σύρου, όπου είχαν
νοικιάσει ένα οργανάκι -Λατέρνα, χόρευαν και
διασκέδαζαν μέχρι τις πρωϊνές ώρες.
Πριν αρχίσει ο
χορός, ο Καπετάνιος έδινε εντολή στον Αράπη να χαράξει με το σπαθί του ένα
μεγάλο κύκλο που μέσα εκεί θα χόρευαν τα Ζεϊμπέκια. Ο Αράπης με βαθιά υπόκλιση
προς τον καπετάνιο και την Αρχιχανούμισσα ακουμπώντας το σπαθί του στο έδαφος
και μετά στο μέτωπό του χάραζε τον κύκλο και αμέσως ξεκινούσαν να χορεύουν
χασάπικο χασαποσέρβικο και Ζεϊμπέκικο. Μετά τα Ζεϊμπέκια χόρευε και ο Αράπης
τον Αράπικο χορό.
Μετά τα
Ζεϊμπέκια και τον Αράπη χόρευαν ο δεύτερος και ο τρίτος Καπετάνιος αφού ο
Αράπης είχε τοποθετήσει τα δύο σπαθιά τους χιαστί στο έδαφος.
Τελευταίος
πάντα χόρευε ο πρώτος Καπετάνιος, όπου κανένας δεν είχε δικαίωμα να το
σταματήσει παρά μόνο η αρχιχανούμισσα.
Όλοι
παρακολουθούσαν με θαυμασμό και με σεβασμό τον πρώτο Καπετάνιο που χόρευε.
Σε κάποιο σημείο
του χορού πηγαίνει να χορέψει με τον καπετάνιο η Αρχιχανούμισσα. Ο καπετάνιος όμως
για να δείξει ότι δεν υποτιμά το Αράπη και ότι το έχει σε εκτίμηση παραχώρησε
την θέση του στο Αράπη.
Πάνω στο χορό
όπως όλοι ήταν σε ευθυμία και χόρευαν μεταξύ τους ο Αράπης βρήκε την ευκαιρία να
φιλήσει την Αρχιχανούμισσα και να την απαγάγει. Γίνετε όμως αντιληπτό από τον καπετάνιο
και στέλνει κατά άλλους τον κυνηγό και κατά άλλους τα Ζεϊμπέκια να φέρουν πίσω το
Αράπη με την Χανούμισσα.
Τότε ο καπετάνιος καταδικάζει το
Αράπη γι αυτό που έκανε εις θάνατο δια πυράς.
Εδώ
και 25 χρόνια περίπου μετά από έρευνά μου από ντόπιους Απανωσυριανούς αναβιώνω
αυτό το έθιμο στην Άνω Σύρο.
Επιμέλεια:
Σολάρης Νίκος
